Tòa nhà "Hàm cá mập" hiện do Transerco quản lý, vận hành, chủ yếu cho thuê làm dịch vụ ăn uống. Ảnh: VnExpress

Tòa nhà "Hàm cá mập" được xây dựng vào năm 1993 trên khu đất từng là nhà ga xe điện và Bách hóa Bờ Hồ, do cố kiến trúc sư Tạ Xuân Vạn thiết kế. Ban đầu, công trình được kỳ vọng trở thành một trung tâm thương mại hiện đại, phù hợp với vị thế đặc biệt bên Hồ Gươm. Tuy nhiên, ngay từ khi hoàn thành, tòa nhà đã vấp phải làn sóng chỉ trích dữ dội từ giới chuyên môn và dư luận. Thiết kế ban đầu mang đường cong mềm mại như "làn khói dâng", nhưng khi thi công, nhiều chi tiết bị thay đổi mà không có sự tham vấn của kiến trúc sư, khiến tổng thể công trình trở nên thô kệch, nặng nề. Đặc biệt, màu sơn đen ban đầu càng khiến tòa nhà bị ví như "hàm cá mập" khổng lồ, lạc lõng giữa không gian cổ kính của Hồ Gươm. Mặc dù đã qua hai lần chỉnh sửa vào năm 1996 và 1998, thay đổi màu sơn sang tông trắng sáng hơn, nhưng tòa nhà vẫn không nhận được sự chấp nhận rộng rãi. Theo PGS.TS.KTS Trần Minh Tùng, công trình này chưa bao giờ thực sự đạt đến tiêu chuẩn của một biểu tượng kiến trúc xứng tầm với vị trí quan trọng giữa lòng Thủ đô.

Bỏ qua những tranh cãi về thẩm mỹ, tòa nhà "Hàm cá mập" lại là một trong những địa điểm kinh doanh sôi động và đắt đỏ nhất Hà Nội. Với vị trí "kim cương", mặt tiền hướng ra quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục, mặt bên ôm trọn tầm nhìn ra Hồ Gươm, nơi đây trở thành địa điểm lý tưởng cho các thương hiệu lớn. Theo thống kê, giá thuê mặt bằng tại tòa nhà này thuộc hàng cao nhất Thủ đô. Năm 2010, thương hiệu thời trang Aldo và hãng trang sức Swarovski từng thuê mặt bằng tại tầng một với giá khoảng 210 triệu đồng/tháng cho mỗi gian hàng. Đến năm 2023, mức giá này đã tăng lên khoảng 260-265 triệu đồng/tháng, tương đương hơn 3 tỷ đồng/năm. Dù chi phí thuê cao, nhiều thương hiệu lớn vẫn chấp nhận đầu tư vì lợi thế vị trí không thể thay thế. Những quán cà phê, nhà hàng như Highlands Coffee, Vua Chả Cá hay HaNoi 1930 Bistro thu hút lượng khách khổng lồ, đặc biệt là du khách nước ngoài. Tuy nhiên, không ít thương hiệu cũng phải "bỏ của chạy lấy người" sau một thời gian ngắn hoạt động do không thể chịu nổi chi phí duy trì.

Việc Hà Nội quyết định phá bỏ tòa nhà "Hàm cá mập" không chỉ nhằm mục tiêu cải thiện cảnh quan mà còn hướng đến việc mở rộng không gian công cộng tại khu vực quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục. Các chuyên gia ủng hộ phương án này cho rằng việc loại bỏ một công trình không hài hòa với tổng thể đô thị sẽ giúp Hồ Gươm trở nên thông thoáng hơn, tạo điều kiện để phát triển các công trình mang tính biểu tượng hơn trong tương lai. Theo KTS Trần Huy Ánh, khi tòa nhà được xây dựng 30 năm trước, nhu cầu về không gian công cộng chưa cao như hiện nay.

Tuy nhiên, với sự phát triển của Hà Nội, không gian quảng trường đang dần trở nên chật hẹp, hạn chế sinh hoạt cộng đồng. Việc dỡ bỏ "Hàm cá mập" sẽ mở rộng tầm nhìn quanh Hồ Gươm, tạo điều kiện để gió từ hồ luồn sâu vào khu phố cổ, giúp cải thiện chất lượng môi trường và nâng cao trải nghiệm đô thị. Ở một góc nhìn khác, nhà văn Đỗ Phấn nhấn mạnh rằng mọi sự can thiệp vào khu vực quanh Hồ Gươm phải được thực hiện cẩn trọng và có định hướng rõ ràng. Nếu phá bỏ tòa nhà, cần đảm bảo rằng không gian thay thế phải xứng đáng, không chỉ đơn thuần là việc "tăng diện tích" mà còn phải phản ánh giá trị văn hóa và lịch sử của địa phương.

Tòa nhà "Hàm cá mập" nằm trên vị trí "đất vàng" cạnh hồ Gươm. Ảnh: Dân trí

Trên thế giới, nhiều quốc gia đã phải đối mặt với những công trình kiến trúc gây tranh cãi tương tự và có những phương án giải quyết khác nhau. Tại Pháp, tháp Eiffel từng bị phản đối gay gắt khi mới khánh thành nhưng dần trở thành biểu tượng của Paris.

Ngược lại, một số công trình hiện đại ở London, như tòa tháp "Gherkin", đã thành công trong việc kết hợp giữa kiến trúc đương đại và cảnh quan đô thị. Ở Trung Quốc, thay vì phá dỡ các công trình kiến trúc gây tranh cãi, kiến trúc sư Wang Shu - người đoạt giải Pritzker 2012 - đã áp dụng cách tiếp cận cải tạo, điều chỉnh thiết kế để hòa nhập với không gian đô thị mà không làm mất đi giá trị sử dụng. Tại Singapore, khi cải tạo khu vực Raffles Place, chính quyền đã tổ chức cuộc thi thiết kế quốc tế để chọn ra phương án tối ưu nhất. Cách làm này không chỉ đảm bảo công trình mới có chất lượng tốt nhất mà còn khuyến khích sự sáng tạo của các kiến trúc sư trên toàn thế giới.

Việc phá bỏ tòa nhà "Hàm cá mập" đặt ra một câu hỏi quan trọng: công trình thay thế sẽ như thế nào để thực sự cải thiện không gian Hồ Gươm? Các chuyên gia cho rằng cần đảm bảo nhiều yếu tố như tôn trọng cảnh quan đô thị, đảm bảo không gian công cộng và tính biểu tượng của công trình. Nếu xây dựng một công trình mới, cần phải có sự hòa hợp với tổng thể kiến trúc khu vực Hồ Gươm, không gây cản trở tầm nhìn hoặc làm mất đi giá trị thẩm mỹ của di sản đô thị.

Công trình thay thế cũng cần tăng cường không gian mở, tạo điều kiện cho các hoạt động văn hóa, nghệ thuật và sinh hoạt cộng đồng thay vì chỉ phục vụ mục đích thương mại. Đồng thời, kiến trúc mới cần được lựa chọn thông qua các cuộc thi thiết kế chuyên nghiệp, có sự tham gia của các kiến trúc sư hàng đầu để đảm bảo tính biểu tượng. Một giải pháp nữa là kết hợp không gian ngầm với chức năng đa dạng, từ văn hóa, thương mại đến bãi đỗ xe, vừa giúp tối ưu diện tích sử dụng vừa không ảnh hưởng đến cảnh quan trên mặt đất.

Việc phá bỏ hay bảo tồn "Hàm cá mập" không chỉ là một quyết định đơn thuần về kiến trúc, mà còn phản ánh cách Hà Nội quản lý không gian đô thị và bảo tồn di sản. Nếu được thực hiện đúng cách, đây có thể là cơ hội để thành phố sở hữu một công trình mang tính biểu tượng thực sự, vừa tôn vinh quá khứ vừa đáp ứng nhu cầu phát triển của tương lai.