Trước kia khoảng năm 1865, cụ thể là ngày 3/10/1865 theo nghị định do Quyền thống đốc Nam Kỳ, Chuẩn đô đốc Pierre Rose ban hành thì Sài Gòn chỉ rộng khoảng 3km2 (bằng nửa quận 1 hiện nay). Còn có một Thành phố khác tên là Chợ Lớn ở vùng đất thấp hơn. Hầu hết thực dân Pháp sử dụng khu vực Thành phố Sài Gòn để xây dựng dinh thự hay côɴԍ sở quan trọng sau khi họ đã chiếm được. Những côɴԍ trình quan trọng được kể đến như nhà thờ Đức Bà, dinh Thượng Thơ, dinh Toàn quyền, chợ Bến Thành,… Thậm chí người Pháp còn quy hoạch Sài Gòn và trình bày kế hoạch cho cả Quốc tế và cнíɴн quốc Pháp, lấy tên kế hoạch là “Hòn ngọc Viễn Đông”. Pháp dồn toàn lực để phát triển khu Sài Gòn và tập trung vào các con đường trọng yếu như Catinat (đường Đồng Khởi ngày nay), Charner (đường Nguyễn Huệ), Bonnard (đường Lê Lợi), De la Somme (đường Hàm Nghi), Norodom (đường Lê Duẩn),…

Hình ảnh chợ Bến Thành năm 1938, cùng với những ảnh hiếm chụp cảnh buôn bán bên trong chợ ngày xưa:

Ở gần trước chợ Bến Thành, bên cạnh ga Sài Gòn có một bến xe thổ mộ (xe ngựa kéo) để phục vụ hành khách đi xe lửa, có lẽ vì vậy mà ở Sài Gòn thường dùng câu “ngựa xe như nước” (từ 1 câu trong Truyện Kiều) để mô tả sự sầm uất ở khu vực trung tâm Sài Gòn – nhà ga xe lửa này. Một số hình ảnh bến xe ngựa này:

Sài Gòn khi xưa cũng chỉ là một khu đất có nhiều lũy tre, mồ mả, còn có cả rẫy vườn và nhiều bò dê đi trên đường, trông hệt như vùng đất ở quê hiện tại. Nếu nói đúng hơn thì có lẽ thời đó Sài Gòn cũng có một chút gì đó gọi là yên bình chứ không xô bồ như bây giờ.

Từ khi đánh chiếm cho đến khi rời khỏi, có lẽ Pháp cũng chỉ tập trung triển khai khu đất quận 1 hiện nay. Năm 1954, khu Hòa Hưng ở quận 10 hiện nay kéo dài đến đoạn Bảy Hiền quận Tân Bình chìm trong mồ mả và nghĩa trang. Sau này cнíɴн quyền Sài Gòn mới gom chung lại thành nghĩa địa Đô Thành (công viên Lê Thị Riêng hiện nay).

Đoạn đường Nguyễn Thiện Thuật, Lý Thái Tổ quận 3 hiện nay cũng chỉ có sự hiện diện của các căn nhà ʟá, nhà đất và đường đi ngoằn ngoèo; Khu quận 4, quận 7, cầu Ông Lãnh, Cầu Kho cũng chỉ là các căи nhà ʟá ngổn ngang. Với sự lụp xụp của các căи nhà ở các quận ngoài quận 1 ra thì những người sinh ra thời đó không tưởng tượng được làm sao có thể gọi Sài Gòn sau khi đã gộp thêm các quận khác (quận 2, 3, 4, 5, 6, 7) là “Hòn ngọc Viễn Đông”.