Một con đường tại làng Mẫn Xá. Ảnh: Đ.H

Với khoảng gần 3.200 hộ dân, trung bình 3 ngôi nhà tại đây có 1 lò đúc nhôm. Một điểm đặc biệt của làng là những cột khói đen kịt dày đặc từ 300 lò đốt thải ra bầu trời, nên từ xa cũng dễ dàng nhận ra làng Mẫn Xá (xã Văn Môn).

PV Tiền Phong đã vào vai công nhân xin việc để tìm hiểu về cuộc sống của người dân ở xã Văn Môn - nơi môi trường bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi các lò đốt và bụi xỉ.

Sau nhiều nỗ lực, chúng tôi đã kết nối được với anh Nguyễn Văn T., một công nhân làm việc tại lò đốt rác thải ở làng Mẫn Xá. Anh T. có thân hình gầy gò, da mặt xám đen.

Chia sẻ về công việc của bản thân, anh T. nói: "Những ngày đầu, tôi cảm thấy khó chịu, khó thở vì hít khói, và rồi dần dần, tôi quen mùi, quen công việc, và thậm chí, tôi quen với sự khó thở. Nhưng tôi làm điều này để nuôi gia đình, không có lựa chọn nào khác."

Anh T. cho biết thu nhập của anh khoảng 35 triệu đồng/tháng, và sau một thời gian lao động chăm chỉ, anh đã tích cóp đủ tiền để trả nợ cho căn nhà mới mà anh xây ở quê. "Cái gì cũng có giá của nó, lấy đâu ra việc dễ với lương 35 triệu một tháng?", anh T nói.

Gần 400 nghìn tấn rác thải từ 300 lò đốt lưu cữu trong nhiều năm tại xã Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, đã biến nơi này thành một trong những bãi rác ô nhiễm nặng.

Tình trạng ô nhiễm môi trường tại đây ngày càng trở nên nghiêm trọng, đặc biệt khi chính quyền ban hành kế hoạch xây dựng cụm công nghiệp (CCN) mới để di dời làng nghề Mẫn Xá, nhưng dự án này đã bị gián đoạn, khiến khu vực này trở thành bãi rác khổng lồ do nhiều doanh nghiệp đổ rác thải vào đó.

Mặc dù ý thức về sự nguy hại của công việc này đối với sức khỏe, nhưng anh T. không biết làm thế nào để tìm một công việc tốt hơn. Anh cho biết làm việc trong lò đốt thải có thể vất vả, nhưng thu nhập tương đương với nửa năm làm việc tại "chợ người" tại các thành phố lớn.

Trong khi trò chuyện, anh T., tiếp tục đổ những tải xỉ nhôm và vỏ lon nặng hơn nửa tạ vào lò đốt. Sau khi nhôm tan chảy, sẽ được đổ vào các khuôn hình chữ nhật. Những thanh nhôm sau khi làm nguội sẽ được đặt lên các kệ gỗ hoặc nhựa, và sau đó, xe nâng sẽ đưa chúng vào các thùng xe tải để chuyển đi nơi khác.

Tro xỉ từ quá trình này sau đó trở thành rác thải, và theo thời gian, những con đường làng, ngõ xóm chất thành núi, không còn chỗ trống để chứa thêm rác thải. Ngoài ra, họ còn đổ chất thải ra cánh đồng Hậu và cánh đồng Cậy, làm cho những thửa ruộng ở đây không thể canh tác được và bỏ hoang suốt nhiều năm.

Công nhân đốt lò tại làng Mẫn Xá. Ảnh: Đ.H

Trẻ nhỏ bị 'cấm' ra ngoài chơi

Trong thời gian gần 10 ngày ở xã Văn Môn, chúng tôi đã gặp bà Nguyễn Thị L., (ở xã Văn Môn-một bệnh nhân ung thư), và được bà mời vào nhà uống nước. Trước mắt chúng tôi là căn nhà to và sang trọng, tuy nhiên, tất cả cửa sổ và cửa ra vào đều được che chắn bằng bạt, rèm, vỏ chăn, vải và xốp. Dù ngôi nhà đã được che chắn bằng nhiều loại vật liệu nhưng mùi khét từ các lò cô đúc nhôm vẫn xâm nhập vào trong căn nhà.

Biết chúng tôi tới xã này tìm việc, bà L., chia sẻ về những ngày khó khăn khi mang trong mình trọng bệnh sống trong ngôi làng này.

Bà L. cho biết, từ những năm 1986-1987, dân làng đã phải chịu hậu quả ô nhiễm của việc thu gom xác máy bay Mỹ đúc thành các sản phẩm gia dụng như xoong, nồi, thau chậu để bán. Xỉ nhôm sau đó đã được thu gom và bán ra các tỉnh khác.

Khói bụi bủa vây xã Văn Môn

Những năm đó, các lò cô đúc nhôm chỉ tồn tại rải rác, chưa thảm khốc như hiện tại. Nhưng từ năm 2012 trở đi, với sự gia tăng đột biến của xỉ than và phế liệu từ các nhà máy nước ngoài đổ vào các khu công nghiệp sản xuất, người dân Mẫn Xá đã đua nhau mở lò cô đúc nhôm.

Hiện tại, có khoảng 300 lò cô đúc nhôm tại đây. Ngày và đêm, và có thậm chí cả những ngôi nhà có tới 8 cái lò cô đúc nhôm. Cuộc sống của người dân trở nên vô cùng khó khăn, và hầu như mọi người phải kín cửa, then cài suốt ngày, đêm do ô nhiễm khói bụi.

Các xưởng cô đúc nhôm không chỉ đúc các sản phẩm gia dụng từ phế liệu nhôm, mà còn chuyển sang đúc nhôm từ các đồ tái chế như vỏ lon nước và xỉ nhôm từ các nhà máy lớn. Ngoài những hộ gia đình cô đúc nhôm, còn lại những người khác tập trung thu mua phế liệu từ khắp nơi trên toàn quốc. Điều này khiến cả xã Văn Môn, khói bụi luôn mờ mịt bao phủ.

"Đôi khi, gia đình có cỗ, một chút sơ ý có thể dẫn tới thức ăn bị bụi phủ trắng phải đổ đi. Điều này khiến khi người dân có việc, họ phải gõ cửa từng chủ lò đúc nhờ họ ngừng đốt trong một hoặc hai giờ để có thể ăn cỗ. Trẻ em nhỏ trong ngôi làng thường phải bị nhốt trong nhà, không được ra ngoài sân, vì môi trường ô nhiễm. Nếu có lúc ra ngoài, người dân phải đeo khẩu trang, trong khi nhiều trẻ em không hiểu rõ về nguy cơ này", bà L. nói.

Bà L. cho biết thêm: "chúng tôi còn phải đi mua rau từ siêu thị hoặc là rau từ Đông Anh, không dám mua rau từ Văn Môn."

Người dân đi trên con đường ngập rác. Ảnh: M.Đ

Anh Thái Văn Năm, người sống tại thôn Phù Xá (thôn láng giềng của Mẫn Xá), cũng chia sẻ về cuộc sống khắc nghiệt mà gia đình anh phải trải qua. Các cụ trong gia đình phải đeo khẩu trang để bảo vệ sức khỏe khi ra ngoài, nhưng khói bụi này khiến khẩu trang mỏng trở nên vô dụng, phải đeo khẩu trang dày tới 4 lớp mới đỡ mùi.

Trao đổi với Tiền Phong, Chủ tịch UBND xã Mẫn Xá - Nguyễn Hoàng Gia cho biết, trong nhiều năm qua, toàn bộ xã sống chung với khói bụi và ô nhiễm. Những người dân ở làng Mẫn Xá đều tận mắt chứng kiến mối nguy hiểm đối với sức khỏe của họ khi làm công việc này, nhưng vì kinh tế, họ đã đánh đổi. Họ thậm chí xây lò đốt thải ngay trong khuôn viên nhà mình để kiếm thêm thu nhập. Trên 90% lao động trong xã đều liên quan đến nghề này, nhưng không ai trong số họ đeo đồ bảo hộ lao động, và nếu có, cũng chỉ là chiếc khẩu trang.

Những lò đốt rác cô nhôm tại Mẫn Xá. Ảnh: Đ.H

"Vì làng Mẫn Xá là một làng nghề sản xuất thủ công, không thể đơn giản là bắt các hộ gia đình đóng cửa lò và dừng sản xuất. Xã cũng không có nơi chuyên dùng để tập kết rác thải, vì vậy người dân đổ rác mọi nơi. Xỉ nhôm được đóng vào bao tải, vào nửa đêm hoặc khi trời tối, họ mang chúng ra đổ bỏ ra đường, vào các cánh đồng", ông Gia nói.